Bombay High Courtનો મોટા નિર્ણયો: “બાંધકામ હેઠળના ફ્લેટ માટે પતિ હપ્તો ચૂકવવા માટે કાનૂની રીતે ફરજિયાત નથી”
ઘરેલું હિંસાથી મહિલાઓના રક્ષણ અધિનિયમ, 2005 (Protection of Women from Domestic Violence Act, 2005) અંતર્ગત "શેર્ડ હાઉસહોલ્ડ" એટલે શું? એ હક કોને મળે અને કઈ મિલકત તેના પર આવે છે તે મુદ્દે બોમ્બે હાઇકોર્ટ દ્વારા તાજેતરમાં આપવામાં આવેલો ચુકાદો આખા દેશમાં ચર્ચાનો વિષય બની રહ્યો છે.
એક મહિલાની અરજીના જવાબમાં હાઇકોર્ટએ સ્પષ્ટપણે કહ્યું કે, પતિ-પત્ની દ્વારા સંયુક્ત રીતે બુક કરાયેલ, પણ હજુ અપૂર્ણ અને કબજામાં ન આવેલી મિલકત "શેર્ડ હાઉસહોલ્ડ" તરીકે ગણાવી શકાતી નથી. પરિણામે પતિને ફ્લેટના હપ્તા ભરવા માટે કાયદેસર ફરજ પાડી શકાતી નથી.
🔍 કેસની પૃષ્ઠભૂમિ
2013માં લગ્નબંધનમાં બંધાયેલ શ્રીનવતી મુખર્જી અને તેમના પતિ પ્રતિક ઠુકરાલ વચ્ચે લગ્નજીવનમાં તણાવ આવ્યો. 2020માં બંનેએ સમાધાનના પ્રયાસરૂપે મુંબઈના મલાડ વિસ્તારમાં ₹3.52 કરોડની કિંમતના ફ્લેટ માટે સંયુક્ત રીતે એગ્રીમેન્ટ કરાવ્યો હતો. પતિએ HDFC બેંકમાંથી લોન લીધી હતી.
થોડા સમય પછી પતિ અમેરિકા સ્થાયી થઈ ગયા અને પીછેહઠ કરી. આ દરમિયાન પત્નીએ ઘરેલું હિંસાના આરોપો સાથે ઘરેલું હિંસા કાયદા હેઠળ ફરિયાદ દાખલ કરી, અને વચગાળાનું ભરણપોષણ મળ્યું. જોકે પતિએ ન ભાડું ચૂકવ્યું, ન હપ્તા અને ન જ ભરણપોષણ.
ડેવલપરે ફ્લેટના આગળના હપ્તાની માંગણી કરી ત્યારે પત્નીએ હાઇકોર્ટમાં અરજી કરી કે પતિએ બાકી રહેલા હપ્તા ચૂકવવા જોઈએ અને ફ્લેટ તૃતીય પક્ષને વેચી ન શકાય એવું કોર્ટે નિર્દેશ આપવો જોઈએ.
⚖️ ટ્રાયલ અને સેશન કોર્ટનો અભિગમ
બોરિવલીની ટ્રાયલ કોર્ટ (ACMM)એ અરજદારના મૂળ ત્રણેમાંથી એક જ માંગનો ભાગ્યે સ્વીકાર કર્યો હતો – એટલે કે પતિને ફ્લેટ પર તૃતીયપક્ષ હકો ન બનાવવા માટે રોક્યો હતો. બાકીની બે માગણીઓ – પતિ દ્વારા હપ્તા ચૂકવણી અને તેની નોકરીદાતા (Amazon) મારફતે આ રકમ વસૂલવા અંગે – ફગાવવામાં આવી હતી.
ડિંડોશી સેશન્સ કોર્ટએ પણ આ ચુકાદાને યથાવત રાખ્યો અને કહ્યું કે ફ્લેટ હજી તૈનાત નથી, રહેવા યોગ્ય સ્થિતિમાં નથી અને કબજામાં પણ નથી, તેથી "શેર્ડ હાઉસહોલ્ડ" તરીકે ધારણ કરી શકાય નહીં.
🧑⚖️ હાઇકોર્ટનો માર્ગદર્શક નિર્ણય
ન્યાયમૂર્તિ મંજુષા દેશપાંડેના એકલ અધ્યક્ષસ્થાન હેઠળ કેસની વિગતવાર ચર્ચા થઈ. કોર્ટે સ્પષ્ટપણે જણાવ્યું કે:
> "DV કાયદાની કલમ 2(s) મુજબ, “શેર્ડ હાઉસહોલ્ડ” એ જ મિલકત હોય શકે છે જેમાં પીડિતએ ક્યારેય પતિ સાથે રહેવાનું અનુભવ્યું હોય. બાંધકામ હેઠળની મિલકત જેમાં ક્યારેય નિવાસ થયો નથી તે કાયદાની જોગવાઈઓ હેઠળ આવતી નથી."
કોર્ટએ કહ્યું કે, આ કાયદો મહિલાને સુરક્ષા આપે છે, પરંતુ માત્ર માલિકી હક્કના આધારે નહિ, પરંતુ વાસ્તવિક રહેઠાણ કે કબજાના આધારે જ ‘શેર્ડ હાઉસહોલ્ડ’નો દાવો થઈ શકે છે.
કોર્ટએ ઉમેર્યું કે, જો આવા દાવાઓ મંજૂર કરાય તો જે મકાન હજી પૂરું થયું જ નથી તે માટે પતિ ઉપર નાણાંકીય દબાણ ઊભું થશે – જે કાયદાની ભાવના વિરુદ્ધ છે.
🧾 કાયદાકીય મહત્વ અને અસર
આ ચુકાદો ઘરેલું હિંસા કાયદાની વ્યાખ્યાઓ વિશે સ્પષ્ટ દિશા આપે છે.
હવે સ્પષ્ટ છે કે કોર્ટમાં "શેર્ડ હાઉસહોલ્ડ"નો દાવો કરવા માટે મહિલાએ તેમાં રહેવું આવશ્યક છે – ભવિષ્યમાં રહેવાનો ઈરાદો પૂરતો નથી.
કોર્ટના અભિગમ પ્રમાણે કાયદો મહિલાના actual shelter માટે છે, માત્ર joint name એગ્રીમેન્ટ માટે નહિ.
મહિલાઓ માટે આ એક ચેતવણીરૂપ છે કે કોઈ મિલકતનો દાવો કરવા માટે રહેવાનું પુરાવા જરૂરી છે.