સુપ્રીમ કોર્ટનો મહત્વપૂર્ણ ચુકાદો: “એકવાર ગિફ્ટ ડીડ થઈ જાય પછી donor તેને મરજીથી રદ કરી શકતો નથી”
“સંબંધોમાં તણાવ કે સંભાળ નહીં લીધી હોય ત્યારે પણ ગિફ્ટ ડીડ રદ કરવી કાયદેસર નથી – દસ્તાવેજમાં રદ કરવાની સ્પષ્ટ શરત હોય ત્યારે જ મંજુર”
ભારતના સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા એક મહત્વપૂર્ણ ચુકાદો આપવામાં આવ્યો છે જેમાં કહ્યું છે કે જો ગિફ્ટ ડીડ કાયદેસર રીતે અમલમાં આવી હોય અને તેમાં “રદ કરવાની શરત” અનામત રાખવામાં ન આવી હોય, તો donor (દાનદાતા) તેને મરજીથી કે દુઃખ થી રદ કરી શકતો નથી. આ ચુકાદો તમામ ગિફ્ટ ડીડ ધરાવનારાઓ અને સંપત્તિ હસ્તાંતરણ સંબંધિત દસ્તાવેજોના કાયદેસર ભાવિ માટે માર્ગદર્શક બની રહેશે.
🧾 કેસનો પૃષ્ઠભૂમિ: J. Radha Krishna vs. Pagadala Bharathi
આ કેસમાં શ્રી K.V.G. મુરતી નામના દાતા હતા જેમણે તેમના દત્તકપણે ઉછેરેલી પુત્રી પાગડાલા ભારતીને 10 જાન્યુઆરી 1986ના રોજ ભેટપત્ર (Gift Deed) દ્વારા મિલકત આપી હતી. પરંતુ થોડા મહિનાઓ બાદ એટલે કે 30 ડિસેમ્બર 1986ના રોજ, દાતાએ આ ભેટપત્ર રદ કરી નાખ્યો અને પછી 30 સપ્ટેમ્બર 1992ના રોજ એક ઈચ્છાપત્ર (Will) લખી તેમના ભાઈના પુત્ર એટલે કે રાધાકૃષ્ણા (અપીલકર્તા)ના હિતમાં સંપત્તિ આપી દીધી.
🏛️ કોર્ટના ત્રણ તબક્કાના નિર્ણયો:
1. ટ્રાયલ કોર્ટ અને એપિલેટ કોર્ટ: બંને કોર્ટોએ જણાવ્યું કે પાગડાલા ભારતીને મળેલી સંપત્તિનો ગિફ્ટ ડીડ માન્ય હતો અને તેને રદ કરવો કાયદેસર ન હતો.
2. હાઈકોર્ટ, આંધ્ર પ્રદેશ: આ નિર્ણયને પણ સાચવતાં જણાવ્યું કે દાતા પાસે ગિફ્ટ ડીડ રદ કરવાનો અધિકાર નહોતો કારણ કે તેમાં કોઈ અનામત (reserved right) સ્પષ્ટ નથી.
3. સુપ્રીમ કોર્ટ: 5 જૂન 2025ના રોજ સુપ્રીમ કોર્ટના જસ્ટિસ સંજય કરોલ અને જસ્ટિસ સતીષ ચંદ્ર શર્માની બેન્ચે પૂર્વ કોર્ટોના ચુકાદાને યથાવત રાખતાં સ્પષ્ટપણે જણાવ્યું કે:
> “ગિફ્ટ ડીડ, એકવાર અમલમાં મુકાઈ જાય પછી donor તેના દુઃખ કે સંબંધોમાં તૂટના આધારે તેને રદ કરી શકતો નથી.”
⚖️ કાયદાકીય તત્ત્વ: Transfer of Property Act, 1882 – Section 126
આ કેસમાં ટ્રાન્સફર ઑફ પ્રોપર્ટી ઍક્ટ, 1882 ની કલમ 126ને મુખ્ય આધાર બનાવવામાં આવ્યો હતો. આ કલમ મુજબ:
કોઈ પણ ગિફ્ટ ડીડને રદ કરવા માટે તે દસ્તાવેજમાં સ્પષ્ટ રીતે એવું લખેલું હોવું જોઈએ કે “જો અમુક શરત પૂરી નહીં થાય તો આ દસ્તાવેજ રદ થઈ શકે છે.”
માત્ર donorના મન બદલવાથી કે beneficiaryએ donorની સંભાળ ન લીધી હોય તો પણ ગિફ્ટ ડીડ રદ થતી નથી.
એવો કાયદો donorને “મરજીથી” ગિફ્ટ પાછું ખેંચવાની છૂટ આપતો નથી.
📚 કોર્ટના અવલોકનો પરથી અમૂલ્ય ઉદ્ધરણ:
> “અભ્યાસકર્તા PW-1ના સ્પષ્ટ જણાવ્યા અનુસાર donor દ્વારા beneficiaryને માત્ર આશા રાખીને મિલકત આપી હતી કે તે તેમની સંભાળ લેશે, પરંતુ તે કાયદેસર કરાર તરીકે ગણાતો નથી.”
“Section 126 donorને ગિફ્ટ રદ કરવા માટે છૂટ આપતું નથી જો શરત અથવા અનામત અધિકાર સ્પષ્ટ રીતે દાખલ ન હોય.”
📌 વિશ્લેષણ અને પરિણામ:
✅ પાગડાલા ભારતીની વિજયઃ
સુપ્રીમ કોર્ટના આ ચુકાદાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે પાગડાલા ભારતી માટે કરાયેલો ગિફ્ટ ડીડ માન્ય અને અમલમાં રહ્યો છે. દાતા પછીથી જે ઈચ્છાપત્ર લખે છે, તે ગિફ્ટ ડીડ પર અદાલતમાં ભાર નથી મૂકી શકતું.
⚠️ અપીલકર્તા (રાધાકૃષ્ણા) માટે ખોટ:
રાધાકૃષ્ણાને દાતા દ્વારા લખાયેલ ઈચ્છાપત્ર આધારે મિલકતની દાવેદારી અપાતી નથી. ગિફ્ટ એકવાર આપી દેવામાં આવે પછી donor પાસે કોઈ માલિકી શક્તિ બાકી રહેતી નથી.
📌 અંતિમ સંદેશ: ભવિષ્યના દાતા માટે કાનૂની સંજોગો સમજવી જરૂરી છે
આ ચુકાદો દરેક વ્યક્તિ માટે સાવચેતક સંદેશ છે કે જો તેઓ કોઈ મિલકત ગિફ્ટ કરવા ઈચ્છે છે, તો:
દસ્તાવેજમાં શરતો અને અનામત અધિકારો સ્પષ્ટ રીતે લખાવવાની જરૂરીયાત છે.
જો donor ભવિષ્યમાં કોઈ બદલાવ કે રદ કરવાની શક્યતા રાખવા માંગે છે, તો તે પહેલા જ સ્પષ્ટ રીતે લખાવવી ફરજિયાત છે.
નહીં તો એ દસ્તાવેજ donorના કબજામાં પાછો આવવાનો કોઈ અધિકાર નહીં આપે.
સંદર્ભ
1. સુપ્રીમ કોર્ટ – J. Radha Krishna vs. Pagadala Bharathi, Civil Appeal No.1834/2015