ભારતના સર્વોચ્ચ ન્યાયાલયે SARFAESI (સિક્યોરિટી એન્ડ રિકન્સ્ટ્રક્શન ઓફ ફાઇનાન્શિયલ એસેટ્સ એન્ડ એન્ફોર્સમેન્ટ ઓફ સિક્યોરિટી ઇન્ટરેસ્ટ) નિયમો અને કલમો અંગે એક મહત્વપૂર્ણ ચુકાદો આપ્યો છે. કોર્ટના ત્રણ જજોની બેન્ચે સ્પષ્ટ રીતે જણાવ્યું છે કે SARFAESI નિયમોમાં સિક્યોર્ડ લેણદાર દ્વારા અલગ અલગ અથવા અલગ અલગ નોટિસ જારી કરવાની કોઈ વ્યવસ્થા નથી. એક જ સંયુક્ત “વેચાણની નોટિસ” જ પૂરતી ગણાય અને તે જ નિયમ 8(6), 8(7) અને 9(1) હેઠળ જરૂરી જાહેર કરવામાં આવે છે.
આ કેસમાં બેંકે 2016માં પ્રતિવાદીઓ તરીકે નામવાળા ઉધાર લેનારાઓને 5 કરોડ રૂપિયાની રોકડ ક્રેડિટ સુવિધા અને 30 લાખ રૂપિયાની મુદત લોન આપી હતી. ક્રેડિટ સુવિધા સુરક્ષિત કરવા માટે ટાઇટલ ડીડ્સના મેમોરેન્ડમ ઓફ ડિપોઝિટ દ્વારા અનેક મિલકતો પર સમાન ગીરો ગોઠવવામાં આવ્યા હતા. 2019માં લેણાં ચૂકવવામાં ઉધાર લેનારાઓ ડિફોલ્ટ થયા બાદ બેંકે તેમને નોન-પર્ફોર્મિંગ એસેટ તરીકે વર્ગીકૃત કરી અને SARFAESI એક્ટની કલમ 13(2) હેઠળ નોટિસ જારી કરી.
ત્યાંથી બેંકે કલમ 13(4) હેઠળ સુરક્ષિત સંપત્તિ કબજામાં લેવા માટે નોટિસ જાહેર કરી અને અખબારમાં પણ તેની જાહેરાત કરી. આ કબજાની નોટિસ પડકારાઈ હતી. ત્યારબાદ બેંકે SARFAESI નિયમો 8 અને 9 અનુસાર હરાજી વેચાણ નોટિસ પણ બહાર પાડી હતી. હરાજીમાં વેચાણકર્તાઓએ ભાગ લઈ સંપત્તિ ખરીદી અને હરાજીની સંપૂર્ણ કિંમત બેંકને ચુકવી હતી. પછી બેંકે વેચાણ પ્રમાણપત્ર જારી કર્યું, અને ડેટ રિકવરી ટ્રિબ્યુનલ (DRT) એ બેંકનો પક્ષ સ્વીકાર્યો.
આ નિર્ણયથી નારાજ પ્રતિવાદીઓ હાઈકોર્ટમાં ગઇ અને ત્યાં તેઓને સફળતા મળી. હાઈકોર્ટએ હરાજી વેચાણ પ્રમાણપત્ર રદ કરી દીધો, જેનાથી હરાજી ખરીદદારો માટે મોટો ઝટકો આવ્યો. આ ચુકાદા સામે હરાજી ખરીદદારો અને બેંકે સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી કરી હતી.
સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાના નિવેદનમાં સ્પષ્ટ કર્યું કે SARFAESI નિયમો હેઠળ વેચાણ નોટિસ એક જ સંયુક્ત નોટિસ હોય છે અને તે જ તારીખે અખબારમાં પ્રકાશિત પણ થઈ શકે છે. નિયમ 9(1) અનુસાર નોટિસના પ્રકાશન અને વાસ્તવિક વેચાણ વચ્ચે ઓછામાં ઓછા ૩૦ દિવસનો સમયગાળો હોવો આવશ્યક છે.
કોર્ટે કહ્યું, "નિયમ 8(6) અને 9(1) હેઠળ વેચાણની નોટિસ અલગ-અલગ નહીં પરંતુ એક જ નોટિસ હોય છે. આ નોટિસ જાહેર કરવામાં આવે, લગાવવામાં આવે અને પ્રકાશિત કરવામાં આવે તે પહેલાં અથવા પછીનો સમયગાળો ખરેખર મહત્વનો છે."
ખાસ કરીને, કોર્ટે નોંધ્યું કે જ્યારે વેચાણ હરાજી કે જાહેર પ્રક્રિયાથી થાય ત્યારે જ નોટિસના પ્રકાશનની આવશ્યકતા રહે છે. જ્યારે ખાનગી સંધિ અથવા ક્વોટેશન દ્વારા વેચાણ થાય ત્યારે નોટિસ પ્રકાશિત કરવાની આવશ્યકતા નથી.
સુપ્રીમ કોર્ટે SARFAESI કાયદા અને તેના નિયમોમાં રહેલી વિસંગતતાઓ પર પણ ધ્યાન દોર્યું છે. કોર્ટે જણાવ્યું કે આ વિસંગતતાઓ સુરક્ષિત લેણદારો અને હરાજી ખરીદદારો બંને માટે મુશ્કેલી ઉભી કરી રહી છે અને આ મુદ્દાઓ પર નાણા મંત્રાલયએ તાત્કાલિક ધ્યાન આપીને જરૂરી સુધારાઓ લાવવાના સૂચન કર્યા છે.
કોર્ટે નાણા મંત્રાલયને આ નિયમોની સમીક્ષા કરવા અને કાયદાને વધુ સ્પષ્ટ બનાવવાની કડક વિનંતી કરી છે, જેથી આ સમસ્યાઓ ફરી ના ઉઠે અને નાણાકીય શાખાઓ તથા ઉધારદાતાઓના હિતોની સુરક્ષા થાય.
આ કેસમાં હરાજી ખરીદદારો અને લેણદાર વચ્ચેની વાદવિવાદ સહિત, સુરક્ષિત સંપત્તિ પર તૃતીય પક્ષના અધિકારો અંગે પણ સ્પષ્ટતા કરવામાં આવી છે. કોર્ટે સ્પષ્ટ કહ્યું કે જો હરાજી ખરીદદારોને કબજો સોંપવામાં અવરોધ થાય, તો આ બાબતે કોર્ટ કડક પગલાં લેશે.
આ ચુકાદો બે ન્યાયાધીશોની બેન્ચ દ્વારા કરવામાં આવ્યો છે જેમની અધ્યક્ષતા ન્યાયાધીશ જેબી પારડીવાલા અને ન્યાયાધીશ આર. મહાદેવને કરી રહ્યા હતા. બંને પક્ષોની વકિલોએ તેમની દલીલો રજૂ કરી અને અંતે આ મહત્ત્વપૂર્ણ અને સ્પષ્ટતા લાવતી ચુકાદાને કોર્ટે માન્યતા આપી.
SARFAESI કાયદો બેંક અને નાણાકીય સંસ્થાઓ માટે એક પ્રભાવશાળી સાધન છે જે ક્રેડિટ લેણદારો પાસેથી ચૂકવણીમાં ડિફોલ્ટ થતાં સુરક્ષિત સંપત્તિને હરાજી દ્વારા પુનઃપ્રાપ્તિની મંજૂરી આપે છે. આ ચુકાદા SARFAESI પ્રક્રિયાની કામગીરીને વધુ સ્પષ્ટતા અને કાનૂની દિશા આપશે.
નાણાકીય સંસ્થાઓ હવે સુરક્ષિત સંપત્તિ વેચાણ માટે એક જ નોટિસ જારી કરીને કાર્યવાહી કરી શકે તેવા પરિપ્રેક્ષ્યમાં નિર્ણયથી વ્યાપક રાહત મળશે.
SARFAESI હેઠળ એક જ “વેચાણની નોટિસ” જ જરૂરી છે.
અલગ અલગ નોટિસ કરવાની કોઈ આવશ્યકતા નથી.
નોટિસની જાહેરાત અને લેણદારને નોટિસ આપવામાં આવવી બંને એક જ નોટિસ છે.
ખાનગી સંધિ અથવા ક્વોટેશનથી વેચાણ માટે નોટિસની જરૂરિયાત નથી.
કાયદામાં રહેલી વિસંગતતાઓ માટે નાણા મંત્રાલયને સુધારાની વિનંતી.
હરાજી ખરીદદારોને કબજો સોંપવામાં અવરોધ ન કરવાની સાવચેત.
આ મહત્વપૂર્ણ ચુકાદો SARFAESI કાયદાની અમલવારી અને નાણાકીય સંબંધોને વધુ સરળ અને ન્યાયસંગત બનાવશે અને બેંકિંગ અને નાણાકીય ક્ષેત્ર માટે વિશાળ માર્ગદર્શક બની શકે છે.